Mana, kuhna va doimo navciron Termiz shahri hakddagi hikoya ham poyoniga etmokda. Kddim za-monlardan buen kelayotgan afsonalarda uning fo-je va ajib takdiri sadolari eshitiladi. Ular-dan birida shaharga Makedoniyalik Aleksandr poy-devor kuygani hikoya kilinsa, boshkdsida shahar ancha oldin ham mavjud bo’lgani, mazkur sarkarda uni kamal etganida Termiz aholiey shaharni shoh Kashtasb boshchiligida mudofaa kilgani aytiladi.Minglab yillar davomida mavjud bo’lgan sha­har jahondagi kuplab halclar tillarida turli-cha nomlanib kelgani ham uning tarihi uzokligi-dan dalolat beradi. Ayrim olimlar "Termiz" no-mini sanskritcha "Taro-mato" suzi bilan boglasha-di, bu "dare ortida" degan ma`noni bildiradi. Boshkdlar esa yunon-bakdriya podshosi Demetriy nomi bilan borlab, u keyinchalik Darmit -- Tar-mid - at-Termiz va hokazo shaklga uzgargan, de-yishadi. Bu nomlarda guyo uning betakror va no-dir, takdir nayranglariga kdramay, hali ham da-vom etib kelayotgan hayoti in`ikos etgandek.Uning makon va zamondagi siljishi-chi! Bos-kinchilar bu shaharning kulini ko’kka necha bor sovurishmasin, har gal kultepadan k,ad kutarib, gullagan shaharga aylandi. "Madinat ur-rijol" iborasi zarb kilingan tangalar ham, bitilgan kulyozmalar ham buning guvohidir.
V.A.Livshic hamda E.V. Rtveladze aniklagan hayratomuz dalilga kura, milodning I-II asrla-rida Termiz hududida bir vaktning uzida olti hil oromiy, bak.triyona, kharoshthi, brahma, parfiyona va "noma`lum" deb ataladigan yozuvlar istifodada bo’lgan ekan.
Termizda yashab, ulmas asarlar yozib koldirgan ulur shahslarni aytmaysizmi! Ularning foje va yorkin hayotlariga kdrab shaharning ogir qismati hakdda fikr yuritish mumkin. Abu Abdulloh Mu-hammad Hakim at-Termiziyning asarlaridan bi­rida uning garjimai holiga oid bitilgan kuyi-dagi chizgi bundan dalolat beradi: «Men avvaldan niyat kdlib biron harf ham korozga tushirmagan-man, lekin takdir yoziri bilan boshimga ogir kun tushganida asarlarim ovunchogim bo’lgan". Afti-dan, kuplab sufiyona-falsafiy asarlar yozgan va ular orasida sufiylik hamda sufiylar turrisi-da dastlabki tarihiy-biografik asari ham bo’lgan termizlik bu mutafakkirning boshiga orir kun juda kup tushganga uhshaydi. SCH'uning uchun halk, uni "Termiz ota" deb ardoclaydi hamda shahar­ning ma`naviy homiysi sifatida mucaddas sanay-di. U rta asrlar Sharq adabietiga kirgan hamda marmar kabrtoshda bitilgan lavhada muhrlangan Hakimi Termiziy rutbasi esa "Termiz donishmandi" ma`nosini bildiradi. Termiz va uning aholi­ey ming yildan zied vakt davomida uzining bo’yuk yurtdoshini shu tarika hotirlab kelmokda. Imom at-Termiziy ham butun jahonga mashhur. U olti bo’yuk muhaddisning biri bo’lib, keng omma O’rtasi-da olib borgan ma`rifat garkatish ishi, tuplagan hadislari insoniyatning ilmiy va izdaniy mero-sida chuqur iz koldirdi.
Turli tarihiy yillarda, burilish pallasida Termiz shahri guyoki usha davrning mohiyatini uzi­da jam kilgandek: goh makduniy podshohning isti-lolarida unga tayanch bo’lgan, goh Movarounnahr-ning asosiy markazi bo’lgan, goh kemalar bu erda har ikki tomondan kelib tuhtash imkoniyatiga ega bo’lgani uchun Jayhun uzra muhim bandargoh sha-har bo’lgan, gohida esa tur li saltanatlarning ja-nubiy chekkadagi istehkomi bo’lgan va hokazo.
XX asrning so’nggi un yilliklarida arheolog-lar tomonidan Eski Termiz va uning atrofida hamda Surhondaryoning bopsch'a joylarida utkazil-gan kazishmalar, shu ishlar jarayonida gopilgan kuplab haykallar, mehnat kurollari va uy-ruzgor bo’yumlari Janubiy Uzbekiston hududida milod-dan ancha asrlar ilgari ham davlat guzilmalari hamda yuk,ori darajadagi moddiy madaniyat hukm surganligidan guvohlik beradi.
Hozirgi vakgda Termiz shahri - Surhondaryo vi-loyatining siyosiy, iktisodiy va ma`muriy markazi.Mustakdllikning un yili davomida bu shahar royat uzgardi, chinikdi, chiroy ochdi. Hozir Eski Ter-mizdan bir necha kilometr janubrokda joylashgan YAngi Termiz zamonaviy, jushkdn shaharga, yirik sanoat, transport va madaniyat markaziga aylangan. U Uzbekistonning eng janubiy chegara shahri.
Termizda hozirga kadar ham odamlar tilidan tushmay kelayotgan bir afsonadan kuyidagilarni bilib olamiz.
Bir paytlar Termizda savob ishlari va takvo-dorligi bilan odamlar ehtiromini kozongan bir avliyo yashagan ekan. Lekin bir kuni dushmanlar yuborgan k,otil avliyo ibodat kdlayotgan chorida uning bo’yniga shamshir uribdi. Hamma motam tutibdi, avliyoni hurmat-ehtirom bilan dafn etishibdi. Uning mozori kadamjoga aylanibdi. Kunlardan bir kun, avliyoning kdrindosh-ururlari, eru biro-darlari hamda shogirdlari uning mozori uzra kuzyosh to’qib turishsa, kabrdan: "Tirikmiz",- de­gan tovush eshitilibdi.
Bu suzlar asrlar davomi­da shaharning o’ziga hos shiori bo’lib keldi va bugungi kunda, Termiz boshiga kanday sinovlar tushmasin, bu shahar Uzbekiston Respublikasining jaiubiy sarhadida uning tayanchi va mustacilligi-ning kafolati bo’lib turibdi.