Termizda hozir ham juda mukdddas sanaladi-gan kdbrlar atrofida yuzaga kelgan ikkita muhim ziyoratgoh majmua mavjud.
IX asrda yashab o’tgan, shaharning valiy homiysi hisoblanadigan, kuplab sufiyona-falsafiy asar-lar muallifi, sufiylikning un ikki okimidan biri - "hakimiyya" darveshlar sulo’qining asos-chisi Hakim at-Termiziy majmuidagi maqbara Ter-mizdagi asosiy kddamjodir. U O’rta asrlardagi Termiz kdl`asi yoniga, ehtimol, uzi hayotligi-da qurilgan honakoga dafn etilgan.

Davrlar utib, uning kdbri ustiga pishiq g’ishtdan markazlashgan mujassamotdagi peshtoq-gumbazli bir hadli maqbara bunyod etilgan. Gumbazni to’rt bakuvvat ravok hamda konsol'-uyali bagal kutarib turgan. Makba-raga janub tomondan kirilib, shimoliy ravok, ochik bo’lgan, qolganlari g’isht bilan urilgan. XI asr ohirida mak,bara ichi guzal ganchkori naqsh bilan bezatilgan,

ular orasida, avvalgi sahifalarda bayon kilinganidek, bezatgan odam - Termiz hukmdori Abulmuzaffar Ahmad Turontegin nomi keltiril-gan lavh bo’lgan. Islimiy, girih va epigra-fik nakdc uyilgan.
XI -XII asrlarda maqbaraga shimol tomondan uch gumbazli ayvon tarzida masjid solingan. U uch ravok, orkdli g’isht tushalgan hovliga kdragan. Masjiddan maqbaraga qaragan ravoedan sagana kurinib turgan. Bu ikki imorat past-baland joy-lashganligi tu fay li sarana bir yarim metr balan-dlikda bo’lib qolgan. Masjidning guyoki Madrasa devorining davomi bo’lgan garbiy devori O’rtasi-dan pishiq g’isht qoplangan hamda taroshlangan gishtdan kufiy hat bilan bezatilgan mehrob ochil-gan. Ichkaridagi bopsch'a devorlar, ravoklar va gum-bazlar ham ganchkori naktn bilan bezatilgan. Ter-mizshohlar saroyi bezagiga yak,in bo’lgan bu nak,sh-larning hususiyatiga kura, masjid bezagi baja-rilgan sanani XII asrga boglaydilar.
Kuhna maqbaraga sharq tomondan tutashtirib uncha katta bulmagan maqbara qurilgan. Peshtoqda-gi ezuvga Qaraganda, uning sanasi 1389-1390 yil-larga tugri keladi. Murabba tarhli bu binoping gumbazini uch kanotli bagal kutarib turadi. YAna-da sharqrokda unga tutashtirib bir necha srdamchi honalar qurilgan.
XV asr boshida, Halil Sulton hukmronligi davrida (1405-1409 yillar) maqbaradan ishmoli-sharq tomonda majmuay'ing eng yirik biiosi bunyod etilgan. HajmiY-makoniy mujassamotiga kura juda ulurvor bo’lgan bu bino raroyib rasmlar ishlan-gan gumbazli va binoning bo’ylama o’qi bo’yicha shi¬mol hamda janub tomonda joylashgan ikki pesh-tokdi honaco edi. Ikki peshtoqli honakolar ^rta Osiyoda kamdan-kam uchrardi. Gumbazli murabba ta-lorga ikki tomondan chuqur ravokli tahmoni bo’lgan peshtoqlar tutashgan. Oddiy va anik, konstrukciya-ga hamda g’ishtin bezakka ega bo’lgan talor ichkari-si Termizdagi ancha ilgari barpo etilgan bshyo’lar-nikiga uhshaydi: bino uklari bo’yicha joylashgan chuqur ravokli chortokka sakkiz qirrali poygum-baz va uning ustiga kundirilgan yakkaqavat gumbaz-ni kutarib turgan ravokli baral ishlangan. Ichka-rida burchaklardagi ravok poyini kutarib turuv-chi, yuronligining uchdan bir qismi kurinib tur¬gan ustungushalar dikkatga sazovor. Ularning bur-chagi kesilgan prizmaga uhshash ^ziga hos aso-si, huddi Sulton Saodat majmuidagi ilk maqbara-lardagi kabi, g’isht kublar gu~yo kobirrasi bilan diagonaliga kuyilganidek taassurot uygotadi.
Hakim at-Termiziy maqbarasida honako kuri-lishi bilan bir paytda royat guzal yasalgan uyma-kori marmar sa`ana ham urnatilgan. YAsen kur-siga ravok, tarzida naqshlangan uncha katta bulma¬gan chuzikrok bulak bilan tugallanuvchi asosiy tugri burchakli tosh b^lagi kuyilgap. Saganaga yuksak san`atkorlik bilan epigrafik, islimiy naqsh tu-shirilgan va hashamatli mukarnas sharafa ishlan¬gan. Uning masjidga qaragan yon tomoni royat zebo bezatilgan. Unga arhitektura unsurlari ishlangan: mukarnas bilan tuldirilgan va mehrob tuey berilgan ravok yonida zanjirda osilib turgan chi-roklar tasvirlangan ikki ravokcha nasch'p kilin-gan. Sarana asosiy bulagiga tushirilgan monumental husnihat royat nafis. Bu sagana Temuriylar davri toshtarosh va nakkosh ustalarning nodir ish-laridan biri hisoblanadi.

Sulton Saodat cadamjo-yodgorlik maj-mui XI -XVII asrlar mobaynida Termiz sayyid-lari kabrlari atrofida bunyod etilgan.U har hil vaktda uzun hovli atrofiga qurilgan hamda yahlit va lunda mujassamotga kushilib ketgan mukaddas inshootlar maqbaralar, masjid, honakodan iborat. Majmuaning eng k;?hna binosi hovliga beti bilan qaragan uch bulmadan iborat janubi-g’arbiy qismidir. Bu erda markaziy mu-jassamotli bir h,adli gumbazli ikki maqbara joy¬lashgan.Bu maqbaralarni ular O’rtasida joylash¬gan masjid sifatida foydalanilgan, gumbaz bilan yopilgan mehrobli ayvon birlashtirib turadi. Tadkikotchilar bu kadimiy guruhni X -XI asrlar yoki XI asrning O’rtasi bilan boglaydilar.

Maqbaralar konstrukciyasi, bezagi hamda haj-miy-makoniy mujassamoti anik-ravshan tanlanga-ni bois, ular kat`iyan yuksak badiiy memoriy kisfa kasb etgan.                                -->>