Termiz sayyidlari turli davrlarda Termizning siyosiy tizimida hamda ijtimoiy hayotida muhim rol' uynashgan.
Sayyid atamasi rasululloh, Muhammad alay-hissalom avlodlariga va, ayniksa, ularning nabi-ralari -- al-Husayndan ketadigan tarmog-iga nis-batan kushiladi. Termiz sayyidlari uz shajarala-rini to’rtinchi imom - Zaynilobidin Ali ibn al-Husaynning (680 - 695 yillar) nabiralaridan biri Ubaydulloh al-A`rajga takdydilar. Markaziy Osi-yodagi sayyidlar honadonining kupchiligi uz sha-jarasini shu shahsgacha olib borib etkazishadi, Al-Araj hakida manbalarda ma`lumot juda uzuk-yo’luk. Ilk an`analar bo’yicha u halifa Abu Ja`-far al-Mansur Muhammad ibn Abdulloh (754 - 775 yillar) huzuridan Abu Muslimga yuborilgan vakillar tarkibida eslatib utiladi.

Al-A`rajnipg tunrich ugli Ja`far uz firkasiga ega bo’lib, u "Hujjat Alloh" nomi bilan yuritil-gan. SHuning uchun u "al-Hujja" deb atalgan. Ja`farning ugillaridan biri Husayn Abu Ab­dulloh Samarkdndga, so’ng Balhga borgan. Bu erda uning yolriz ugli al-Hasay' Abu Muhammad shahar nakibi, ya`ni sayyidlarning uzlari orasidan say-laydigan rahbari etib tayinlangan. IX asrda yi-rik shaharlarda uz nakdblari saylana boshlandi, ular nakiblarning nakibi • • nakdbun nukaboga bo’ysunardi. Nakib sayyidlarning da`volari hakikiiligi

turrisida h,ukm chikdrish uchun shaja-ralar bilimdoni bo’lishi, sayyidlarning hulk-atvorini va ularning manfaatlariga rioya etili-shini, sayyidlarga tegishli vakflarni nazorat qilishi lozim edi. Nakib, shuningdek, hukm chika-rish va boshk,a vazifalarni ham bajargan. Keyin-chalik ^rta Osiyodagi kuplab shaharlarda nakib-lik lavozimiga Termiz sayyidlari avlodidan bo’lganlar utkazila boshlandi.
Termiz sayyidlari zotining asoschilari hali­fa al-Mutavakkil (847 - 862 yillar) davrida Mo-varounnahrga kelib kolishi bu halifaning ichki siyosatidagi alaviylarga karshi jarayon bilan bor-lik bo’lgandi. Termiz sayyidlarining shajarasi keltirilgan "Sayyidino" risolasiga kura, al-Hasan Abu Muhammad Balhdan Termizga 865 yilda kuchib kelgan. Rivoyatlarga Qaraganda, u Somoniy-larning halifa al-Mutavakkildan Balh hukmdor-ligini olgan bobokaloni Arkokka katta hizmat kursatgan. Keyinchalik Somoniylar Termiz say-yidlariga juda katta hurmat-ehtirom kursatish-gan. Sayyidlardan biri amir Abdulloh Ismoil ibn Ahmad Somoniyning Mohisiymo ismli k,iziga uylangan. SHundan so’ng Termiz sayyidlarining av-lodlari "hudovandzoda", ya`ni shahzoda unvonini olishgan. Rivoyatlarga kura, O’rta asrlardagi Termiz viloyatida Somon kishlori bo’lgan. Sulton Saodat majmuoti yakinidagi joy XIX asr ohirida ham SHahri Somon deb atalgan. Termiz say­yidlari shajarasida keltirilgan ma`lumotlar yarimafsonaviy bo’lib, doim ham hakikdtga turri kelavermaydi. Arhiv materiallari XIX asr ohi­rida shajaradan tapsch'ari boshqa hujjatlar ham bo’lganidan, ular hatto rus tiliga tarjima ham kilinganidan dalolat beradi. Hozircha ularni iz-lab topib budmayapti.
Sayyidlar musulmon jamoalari ijtimoiy ierarhiyasida alohida imtiyozga ega guruh bo’lgan hamda dindorlar orasida ularning nufuzi yukori bo’lgan. Atrofdagilar ongidan sayyidlar kupin-cha avliyolar singari joy olgan. Bu jihatdan shu holat dikkatga sazovorki, ayni Termiz sayyidla­ri honadoni karor topa boshlagan davrda Hakim at-Termiziy avliyolar turrisidagi tasavvurlarni nazariy jihatdan asoslab bergan. Somoniylar arda-rilgach, XI asrning I yarmida Termiz Raznaviylar tasarrufiga utib, davlatning shimoliy sarhadda-rini kuriklagan juda muhim strategik punktga aylangandi. Usha paytda shahar fukarolik va ma`-muriy hokimiyatni uz kuliga olgan rais va kutvol - harbiylar boshliri tomonidan boshqarilardi. Termiz sayyidlarining bu paytdagi roli turrisida ma`lumot yuk- Raznaviylar Termizni uz davlatlari uchun Allohning marhamati deb hisob-lashgan. Garchi ilmiy adabiyotda sayyidlar «Vak-tincha siyosiy sahnadan tushdilar, chunki bu davr yozma manbalarida ularning vakillari turrisida eslatib utilmaydi," deb kayta-kdyta ta`kidlangan bo’lsa-da,

Termiz sayyidlari Raznaviylar dav-latining poytahti Razniiing nak,ibi bo’lganlikla-ri ham ularning yuksak nufuzidan darak beradi. XI asr O’rtalaridan XII asr O’rtasigacha Ter­mizga Raznaviylar ham, K,orahoniylar ham da`-vogar bo’lgan esa-da, shahar Saljo’qiylarga kara-gan. Saljo’qiylar davlatidagi siyosiy vaziyatning bekarorligi tufayli Termiz dam Saljo’qiy sul-tonlar va ularning vassallariga, dam Korahoniy honlarga bo’ysunib turdi.

Tahmin kilinishicha, fukarolik hokimiyati Termiz sayyidlarining kulida bo’lgan. Anvoriyning asarlariga kura, har holda Sayyid Imomiddin Fsruzshoh uzok vakt Termiz hukmdori bo’lgan. Undan oldin mash-hur din tarihchisi Abulfath ash-SHahristoniy 1127 yilda yozilgan mashhur "Kitob al-milal va-n-nihal" risolasshsh Termiz nakibiga barish-lagan, deb hisoblanadi. -->>