Al-H,akim at-Termiziy
Bu allomaning tulik ismi - - Abu Abdulloh Muhammad ibn Ali ibn Hasan ibn Bashir (ayrim manbalarda Bishr) al-Hakim at-Termiziy. Hakim at-Termiziyning ilmiy va ijodiy faoliyati hakdda ma`lumot Tojiddin Subkiy ("Tabakot ash-shafi`iyya al-Kubro"), Hotib al-Bardodiy ("Tarihi Bag-dod"), Ibn Hajar al-Askaloniy ("Lison al-miy-zon"), as-Sulamiy ("Tabakot as-sufiyya") va bosh-ka bir kator olimlar asarlarida keltirilgan.

Hakim at-Termiziy uz hayoti turrisida uzining "Bad`u sha`ni Abu Abdulloh" asarida bayon etadi, Bu asar 1965 yilda Bayrutda Yahyo Ismoil to-monidan olimning "Hatmul avliyo" asari bilan birga chop etilgan. Hdkim at-Termiziyning taval-ludi va vafoti sanalari yozma manbalar h,amda hozirgi adabiyotlarda turlicha keltiriladi. Ba`zi mualliflar, masalan, H°ji Halifa "Kashf az-zunun"da Hakim at-Termiziy vafoti yilini milo-diy 869 yil deb kursatgan.

Allomaning kdbr to-shida ham shu sana keltirilgai. Hakim at-Termi­ziy yuz yildan oshik. vakt umr kurganidan kelib chikilsa, manbalarda ham u 112, 116, yoki hdtto 120 yoshgacha umr kurgani keltiriladi, u holda al loma tahminan 750 - 760 yillar oralirida turilgan bo’lib chikddi. Ayni mahalda bundan 30 yil oldin "Al-Hakim at-Termiziy va nazariyyatuhu fil va-loyati" asarini yozgan misrlik mashhur olim Ab-dulfattoh, Abdulloh Baraka Hakim at-Termiziy milodiy 820 yilda tavallud topib 112 yil yashab 932 yilda vafot etgan, deb yozgan. Allomaning bo-lalik va yoshlik yillari hakdda manbalarda ba-tafsil ma`lumot berilmagan. "Tarjimai h,ol"iga kURa> U sakkiz yoshidan boshlab diniy ilmlar bi­lan jiddiy shurullangan, yigirma sakkiz yoshida esa Makkaga haj safariga junagan. Safardan kdyt-gach, Hakim at-Termiziy sufiylik yo’lini to’tgan: hilvatga ketib, nafsi ammorani engib, sufiyona risolalarni urgangan.
Uning nadari buzukvori Ali ibn Hasan bilim-don muhaddis olim bo’lgan, ilm izlab Bardodga borgan, usha davrning tanikli olimlari bilan hadisning turli masalalari borasida ilmiY muno zaralarda faol ishtirok etgan. Volidai muhtara-masi hamda togasi ham hadisi nabaviyyaning durust bilimdonlari hisoblanishgan. Binoba-rin, Hakim at-Termiziy uz dunyokarashiga ulkan ta`sir kursatgan bilimli va ilmiy muhitda voyaga etgan.
YOzma manbalarda Hakim at-Termiziy ustozlari hakdda ishonchli ma`lumotlar keltirilgan. Uning dastlabki ustozi otasi Ali ibn al-Hasan at-Ter­miziy bo’lgan. Al-Hotiyb al-Bagdodiyning "Tari-hi Basch'od" asarida bir muncha ma`lumot kelti­rilgan. Ustozlari orasida Kutayba ibn Sa`id as-Sakdfiy al-Balhiy (798 - 888 yillar), Ibn Hib-bonning "Mashhur kishilar turrisida kitob" asa­rida ancha dilbar gaplar aytilgan Solih ibn Ab­dulloh at-Termiziy, bir kdncha vakt Termiz kozi-si bo’lgan Solih ibn Muhammad at-Termiziy, Suf-yon ibn Vakiy` (vafoti 860 yil), Hasan ibn Umar ibn SHafik al-Bahriy (vafoti 840 yil), Ahmad ibn Hadravayh (vafoti 854 yil), Abu Turob al-Nahshabiy, Yahyo ibn Maoz ar-Roziylar (vafoti 875 yil) bulishgan.
Hakim at-Termiziy hayoti va faoliyatini tav-siflovchi yozma manbalar ma`lumotiga asoslangan holda uning uzun hayotini kuyidagi bosk,ichlarga bulish mumkin.
Birinchi boskich - sakkiz yoshgacha bo’lgan bola-lik yillari. Taassuflar b^lsinki, uning hayoti-ning bu davri hakdda anik, ma`lumotlarga ega emas-miz. SHui day bo’lsa-da, u uz tengdoshlaridan fark,-li ravishda, shu yoshga hos turli uyinlarga kungil kuymagan, balki uzini istik,boldagi ilmiy hayotga

tayyorlab borgan - ustozlaridan kuprok, dare ol-gan, turli ilmlarni (aynicsa kalom ilmini) urgan­gan, sir li ma`naviy hayotga uzini choglagan, deb aytish mumkin. Ikkinchi boskdch H.akim at-Termiziyning sakkiz yoshdan yigirma sakkiz yoshgacha bo’lgan hayotini uz ichiga oladi. Bu davrda u turli shayhlardan bilim urgangan. Ilm izlab Sharqding boshqa shaharlari-ga borgan, Makkada bo’lib, Baytullohni ziyorat kil-gan.

Hayotining shu davrida u hadis urganishga hamda fik,h, masalalariga kuprok, e`tibor bergan.Alloma hayotining uchinchi boskichida K,ur`oni karimni chuk.ur urganish bilan mashrul bo’lgan. U kalomullohni, uning mohiyatini chuqur urganish, ruza to’tish, ibodat k,ilish, tacvo va hokazolar bilan shurullangan. Al-Antokiyning "Qalb muolajasi" falsafiy-tasavvufiy asari unga ayniqsa qattiq, ta`sir ko'rsatgan.           -->>