Antik davr miloddan avvalgi IV asr milodiy IV asr hamda ilk O’rta asrlar (V -VIII asrlar) mobaynida bu strukturaning rivojlani-shi hovli-ayvonli shema paydo bo’lishiga olib kel-di. Bu shema bo’yicha hovli chor atrofiga hona¬lar yoki ayvon, uklari bo’yicha esa ustunli ayvon qurilgan.

O’rta Osiyo musulmon memorligida hovli-ayvonli mujassamot uzining hilma-hil vazifasi hamda mahdlliy iklim sharoitiga juda moslashganligi tufayli yirik monumental uy-joy (saroy), ibodat (madrasa va jome masjid) bi-nolari, shuningdek savdo-mehmonhona imoratlari (karvonsaroylar va rabotlar) uchun an`anaviy bo’lib k.oldi. IX -XII, ayniksa, XV

-XVI asrlarda hovli-ayvonli mujassamotda qurilgan binolar jadal kupayib bordi, bunda saroylar, karvonsaroylar, rabotlar va, ayniksa jome masjid va madrasa-lar binolariga hos funkcional hususiyatlar yago-na shema doirasida mujassamlasha bordi.
Islom davri Termiz arhitekturasi juda o’ziga hos bo’lganligini ta`kidlash kerak. U bir qancha kizikarli mahdlliy hususiyatlarni o’ziga jo et-gandi.Termizda asosan ikki davrga: IX -XII asrlar hamda XIV -XVI asrlarga oid inshootlar saqlanib qolgan. Bu binolarning mujassamoti, bezagi va umuman memoriy jihatlari Termizning Huro-songa yakinligi va ular tarihan mushtarakligi tu¬fayli Huroson memorligi an`analariga yakdnrok,-dir. Bu Termiz va uning atrofi Raznaviylar, so’ng Saljo’qiylar davlatiga karashli bo’lgan IX -XII asrlarda shaharda qurilgan binolarda ayniksa seziladi. Bir tomondan, Movarounnahr va uning madaniyatiga taallukdilik hamda, boshqa tomondan, Huroson bilan umumiylik, shuningdek kuchli mahalliy memoriy an`analar Surhondaryoda kator mintakaviy hususiyatlarga ega bo’lgan o’ziga hos ar¬hitektura shakllanishiga olib keldi.
                                  
                                  UY - JO MEMORLIGI

Turar joy imoratlari an`anaviy ravishda gu-vala-sinchdan ko’tarilgan. Saroylar, shuningdek kushklar pahsa va hom g’ishtdan monumental konst¬rukciya bo’yicha barpo etilgan. V -VIII asrlarda boy zamindorlarning chorborlari va qasrlari ko’pincha baland, bakuvvat pahsadan qurilgan (Ter¬miz yakdnidagi Bolaliktepada 9 metrgacha), chor-boglarning old devori sillik bo’lgan. Ba`zi hdl-lardagina kuy'gura bilan bezatilgan. Kushklarning burchaklarida ko’pincha to’rtdan uch qismi chikib turgan dumalok yoki turri burchakli burjlar ko’tarilgan. Kushkka nishab yo’lka yoki, kamdan-kam hollarda, osma ko’prik orqali kirilgan. Kushk markazida bir-ikki qavatli turar joy yoki ho’jalik honalari bilan uralgan talor (zal) yohud hovli bo’lgan. Honalar O’rtasida markaziy talor yoki hovli bo’lgan tuzilish O’rta Osiening boshqa min-takalarida ham shu kabi inshootlarga hos bo’lgan. Biroq, Surhondaryoda boshqa - yo’lakli tarh, tipi ham uchraydi, bunda markaziy - u k yo’lakning ikki tarafi qator honalar dan iborat bo’lgan.
Termizdagi bu kabi ob`ektlar jumlasiga O’rta asrlarga oid rabodning shimoliy qismida joylashgan "Kurron" binosini kiritish mumkin. U asosan kushonlar davriga hos imorat bo’lib, IV-VI asrlarda uning urnida novus tipidagi mozor bo’lgan. VI asrda bu erda monolit asosda (25h25m) ikki qavatli katta bino barpo etilgan. Uning kirralari egri, tarz tomondan an`anaviy kungura nov-lar bilan bezatilgan. Janubiy tarz markazida ravokli yo’l bo’ylama yo’lakka olib chiqqan. Yo’lak¬ning ikki tarafida beshta uzun hona joylashgan. Yo’lak ohiridagi zinagyuya ikkinchi qavatga yoki inshootning yassi tomiga olib chiqqan. Yo’lak va honalariing tomi chortok gumbaz bilan yopilgan.
Devori va tomi mustahkam bu monumental bino deyarli ming yil hizmat kilib, hozirgacha nisba-tan durust saklangan. Aftidan, u X asrdan bosh-lab XVI -XVII asrlargacha yakin atrofdagi CHorsu-tun masjidi va Hakim at-Termiziy majmuotiga keluvchi ziyoratchilar uchun honako bo’lib qolgan.
Hukmdorlarning saroy lari hashamatli bo’lgan. Hom g’ishtdan bunyod etilgan bunday yirik monu¬mental inshoot markazida ko’pincha chor atrofiga bir-ikki qavatli turar joy va ho’jalik honalari qurilgan katta hovli bo’lgan. Hovli o’qi bo’ylab
ulurvor peshtoqlar bo’lgan, ularning ravokli chuqur tahmonlari soya-salkdn ayvon sifatida hiz-mat kilgan.
Masalan, Teriizshoh;larning ganchkori nakdni, turfa bezagi bilan mashhur XI -XII asrlarga oid ajoyib saroyi bu er da ulkan inshoot bo’lgandi. Bu tarhi tutri burchakli, hom g’ishtdan ko’tarilgan, to’rt ayvonli hovlisi bo’lgan ancha yirik (100h75m ga yakin) inshoot edi. Binoning g’arbdan sharqda tomon yunalgan bosh bo’ylama o’qida ravokli ulkan peshtoq sharqdan esa ichki hovliga

qaragan, ayvonli kurinishhona joylashgan.Ichki hovli O’rtasida tomon lari 8,5 metrga yakin bo’lgan murabba shaklidagi hovuz bo’lgan. Kurinishhonaning hom g’ishtdan ko’tarilgan devori dastavval pishiq; g’isht bilan qoplangan, so’ng, aftidan, XII asrda

bo’lsa kerak, uning ustidan ganch suvoq, berilib, girih, islimiy va hay-vonlar tasvirlangan chuqur naqsh ishlangan. Arhe-ologik topilmalar asosida binoning old qismi rangli shisha urnatilgan ganch panjara hayda de-vorlari kora, kuk, kizil va yashil rangli rasmlar bilan bezatilgan, degan hulosaga kelish mumkin.                    -->>