XX asrning 40-yillarida shahar tarhini va memoriy shakllantirilgan maydonchalarni "ku-rish" mumkin bo’lgan esa-da, XIII -XV asrlardagi Termiz shahri tarixini tadkik etish imkoni yuk,. Uni urganishda harobalarning shematik tarhini to’zgan holda, kiskacha topografik tavsif berish hamda shahar hududidagi bizning kunlargacha saklanib kolmagan yigirmaga yaqin binoni ulchab, tavsiflash bilan chegara lani ldi.

Birok katta bulmagan ushbu ishlar natijasi hamda yozma manba-lardagi ma`lumotlar XIII asr ohiri -XIV asr bo-shida yuzaga kelgan Termiz shahrining asosiy shakl-lapish davrlarini ko’zatish va uning to’zilishini qisman rekonstrukciya kilish imkonini beradi. YAngi shahar o’z o’tmishdoshi Eski Termizga va o’zok vakt shakllangan qismlar: kal`a, shahris-ton va raboddan iborat

bo’lgan boshqa o’rta asrlar shaharlariga uhshamasdi. shu vaktda asos solingan boshqa shahar lar singari, uning ham istehdomlari yuk va kiska muddatga qurilgan edi. YAngi shahar uchun joy tanlash, balki mahdlliy ruhoniylar va dunyoviy hukmdorlar- meros yerlari Surhondaryo (CHakshrud) sohiliga, Eski Termiz kal`asidan sharqka tomon 11 kilometr masofada joylashgan Termiz sayyidlariga bog-lik, bo’lgandir. Topogra¬fik tarhlar tahlili Termiz ularning yerlaridan shrb va janubga qarab kurib borilganini ko’rsatdi.
Ibn Batto’ta va Klaviho ma`lumotlariga ko’ra, shahar ravnaq topgan davr XIV -XV asr boshiga to’g’ri keladi. Bu u yerda o’z zarbhonasi bo’lgani va unda 1307 yildan boshlab XV asrnipg dastlabki yillarigacha har yili pul zarb qilingani Bilan tasdiklanadi. Bu tangalarning tyers tomoniga Termizning sifati
" Madina-tur-rijol", ya`ni "Mardlar shahri" iborasi zarb etilgan. Mudofaa istehkomlarining yukligi shaharping kengayishiga imkon berdi. Termiz katta maydon-ni (tahminan 48 kvadrat kilometrni) band etgan hamda uning anik, tashqi chegarasi yuk edi. U suv bilan yaxshi ta`minlangan hamda bog’-rog’ga burkangandi.
Termizda kuchalar tarmogi yaxshi rivojlandi. Kuchalar atrofiga masjidlar, karvopsaroYlar, hammomlar, savdo rastalari joylashgan maydon-larga kelib to’tashar edi. Bu yerlar bozor bhlib, gavjum edi.
shaharda uylar siyrak qurilgan, turar joylar yahlit massivlarni tashqil etmas, balki bir-biridan kochirib qurilgan, borlar bilan kurshal-gan edi. Qurilishda asosan hom risht, kamdan-kam hollarda pishik risht ishlatilar, yogoch armatura vazifasini bajarardi. Turar joy va ho’jalik binolari tarkibidagi gumbazli mahobatli mehmon-honalar ajralib turardi.
Bundan ikki yo’z yil avval Eski Termizda quril¬gan uylar singari, bu yerdagi uylar naqsh va uyma ganch bilan bezatilmagan. Binolarning ichi sodda edi: devorlar kalin loysuvok kdlinib, ustidan yupka ganch bilan suvalgan va ok yoki yashil rang berilgan. Hozirgacha saklanib kolgan Qirqqiz honakohi hamda Termiz sayyidlari honadoni hilhonasi - Sulton Saodat ham usha Termiz hududida, birinchisi- shimoliy qismida bo’lsa, keyingisi ularning myeros yeridan g’arbga nisbatan birmuncha masofada joylashgandi.
Termiz sayyidlari Amir Temur vafotidan ke-yin, uping vorislari davrida ham o’z ta`sirini saklab kolishgan.

Lekin shahdr nufo’zdan mahrum bo’la bordi. Buning muhim ko’rsatkichi - zarbhona ishlamay kolganidir. XVI asrda, shayboniylar davrida shahar hayoti taiazzulga yo’z to’tdi. Bir¬muncha vakt o’tgach, shahar markazi yana Eski Termiz, kal`a tarafga qarab surilib bordi.shahar bushab, shimolda joylashgan Solihoboddagina haet saklanib ko ldi. Bu qishloq XX asr boshida ham mavjud edi, unda Termiz sayyidlarining khplab avlodlari yashab turardi. Hozir uning o’rnida g’arb tomonidan 1914 yilda o’tkazilgan temir yo’l bilan chegaralangan tepalik saklanib kolgap.