|
Amir
Temur vafotidan sung, vorislari o’rtasidagi toj-taht uchun
bo’lib o’tgan o’zaro ko’rashga karamay,
Termiz Temuriylar davlatida muhim ahamiyatga ega shahdrligicha kolavyerdi.
1407 yilda Halil Sulton muhim strategii joy bo’lgan Eski Termiz
kal`asini tiklab, mustahkamladi. shoh-ruh hukmronligi davrida (1405-1447
yillar) Termiz Ulurbekka buysundirildi, Sulton Abu Sa`id (1451 -1469
yillar) vafotidan sung esa uning ugli Sulton Mahmud mulkiga kirdi.
 |
XV
asrning ikkinchi yarmida Termizni Amir Bo’zurg Termiziy
nomi bilan mashhur bo’lgan Alo
al-Mulk III boshqardi. Uning sunggi Temuriylar bilan kdrindoshligi
ham bor edi. Amir Bo’zurg ning ikki kizi va nabirasi
Abu Sa`idning urillari Sulton Ahmad Mirzo va Sulton Mahmud
Mirzoga unashgirilgan edi. XV asr ohirida Tyermshda sayyid
Husayn Akbar hukmronlik kiddi.
Zahiriddii Muhammad Bobo’rning yo'zishicha, Husayn
Akbar |
ammavachchasi, Sulton Mahmud bi¬lan Honzoda
begim - Amir Bo’zurg Termiziyning kizining katta urli Sultoi
Maeud Mirzoning maslahatchisi bo’lgan.Keyingi asrda Termiz
shayboniylar davlati tarkibiga kirdi. XVI asr boshida shayboniyhon
"madinat ur-rijol" - Termizni boshqarishni karindoshi
Sayd Muhammad Sultonga topshirdi. 1557 yilgacha shahdrda shayhulislom
lavozimini sayyid Amir Bo’zurgning nabirasi Amir Ab-dullo
Termiziy egallab turardi.
XVI asrning 30-yillaridan boshlab Termiz shayboniylarning Balh mulki
tarkibiga kirdi va
o’zok vakt mobaynida o’zaro ko’rashlarga bahona
bo’ldi. 1572 yil may -iyun' oylarida Abdullahon Kushini tomonidan
kamal qilinganida Eski Termiz kal`asining bakuvvat devorlari manjanik
va naftandoz bilan vayron kilindi. Urushaetgan ta-raflar sulh to’zishgach,
Abdullahon amakivachchasi Mahmud Sultonni shaharga hokim etib tayinladi,
o’zi esa mozorlarni, shu jumladan sayyidlarning <<munavvar
mashhadi va muattar kabrlari» hamda avliyolar ko’tbi
Hoja Muhammad Ali Hakim Termiziy mozorini ziyorat qildi.
XVII asrda Joniylar davrida Termiz Balh viloyatiga karashliligicha
kolavyerdi hamda valiahd mulkiga kirdi. Balhlik
olim Mahmud ibn Valining "Bahrul asror" asarida Termiz
hakida XVII asrning 40-yillariga oid ma`lumot bor. U Jayhup quyidagi
mustahkam devor bilan urab olingan sobik; kal`ani shahar deb ataydi.
Uning daryoga karagan janub tomonida darvoza bo’lgan. shahar
devori-dan shimolda Hakim at-Termiziy va shayh Abu Bakr Varrokning
mozori joylashgan. shaharning eng mu¬him qismi Solihobod (Soliobod,
Salovot deb ham yuritiladi. - Myqappup) deb atalgan. U yerda hokimning
karorgohi, bozor, Madrasa va katta Jome masjid bo’lgan. Muallif
bir necha yo’z yillar davomida Termiz viloyatida shayhulislom
vazifasi-da hizmat qilgan sayyidlar honadonini eslatib o’tgan.
Mazkur davrda sayyid Hoja Muhammad shay¬hulislom edi.
1646-1647 yillarda, Joniylar bilan Bobu-riy shah,zoda Avrangzeb
o’rtasida Balh uchun ko’rash borgan davrda Termiz Saodathon
kumopdonligidagi hind kushinlari tomonidan egallandi.XVIII asr boshidagi
manbalarida Kungirot urugidan chikkan va kabilalararo kirnsh kurboni
bo’lgan shyeralihon tasarrufidagi Termizping yaxshi mustadkamlangan
kal`asi eslatib o’tiladi. aholi
shoshilinch ravishda shaharni tark etdi, javoiib "do’zah
yo’li"ga aylandi. Keyinchalik bir necha un yillar
davomida Joniylar davlatshsh emirgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy
tanazzul oqibatida Termiz, kuplab shaharlar singari, harobaga aylandi.
1758 yili Muhammad Rahimhon
Manrit Termizni tikladi, lekin tez orada shahar yana vay¬ ron
etildi.
XIX asrning ikkinchi yarmida bu joyda fakat ikkita qishloq - Amudaryo
buyida Pattakesar hamda murul Termizining shimoli-sharqiy chekkasida
-- Solihobod mavjud edi. Solihobod kishlorida Termiz sayyidlari
avlodi istikomat kilardi.Eski shaharlar o’rnidagi harobalarni
mahallii aholi Termiz (shahar, kala), shahri Rulrul (shaharning
janubiy qismi, XIII -XV asrlar) va shahri Somon (usha shaharning
shimoliy qismi) deb atardi. XIX asrning 90-yillarida Pattakesar
yaqinida rus harbiylari "Termiz chegarasi" istehkomini
barpo kilishdi hamda katta bulmagan, lekin yaxshi rejalashtirilgan
chegara shaharchasini buiyod etishdi, hozirgi Termiz uning negizida
vu-judga keldi. -->>
|
|