|
Qurilish
va bezak materiallari birligi devorning yuza tomoniga chorgul, archasi-mon
usulda juft-juft terilgan pishiq gisht hamda belbor kilib terilgan
taroshlangan g’isht imorat-larning ta`sirchanligini kuchaytirgan.
Maqbaralar chortoki katta gumbaz kundirilgan sakkiz qirrali poygumbaz
urnatilgan ravokdi bar-lani kutarib turadi.
Maqbaralarning sharq tarafdagi bosh tarzi hov-liga karatib qurilgan
va bir hilda bezatilgan.
 |
Har
bir tarz turri burchakli hoshiyaga olingan uchta yuza ravokli
tahmon bilan bezatilgan. Ravok,-ning uymakori unsurlar bilan
bezatilgan zavar-ravi to’rtdan uch qismi chikib turgan
ustunga tayan-gan. Ustunlar juda o’ziga hos poyustunga
urnatil¬gan, tarz qismida poyustunlar burchaklarini
ke-sish hisobiga ular kobirrasi bilan kuyilgan kub-ga uhshab
kolardi. |
Romb kurinishidagi poyustun singari nodir usuldan,
avvalgi sahifalarda kayd etilganidek, XV asr boshida Hakim at-Termiziy
majmuidagi honako ichini bezashda ham foydala-nilgan, Fakat Termizda
uchratilgan bu usul sha-har memorligining yana bir o’ziga
hos hususiyati-dir. Ravok tahmonning yukori devorida g’isht
poyi-gacha archasimon kilib terilgan. <<P>-simon hoshiya-lar
esa tik chokida naqshinkor unsurlar bilan juft-juft terilgan.
Tomonlari 10 metrga yakin bo’lgan shimoliy
macbarapit ichi janubiy maqbaranikiga nis-batan guzalrok bezatilgan.
Bu erda to’rt tomon devori ham to’rt burchakli namoyon
ichidagi uchta uchli ravokli tokcha bilan bir hilda bezatilgan.
Ravoklarning tepa va past tomonlari nakdpinkor romblar, halkdlar
va bonsch'a unsurlar bilan be¬zatilgan, to’rtdan u ch
qismi kurinib turgan ci-lindrsimon ustunga tayanib turadi.
Bagalning nimcharhigumbaz shaklidagi bushli-ri, tokchalar telasidagi
ravok poyigacha bo’lgan de-vor, sakkiz qirrali poygumbaz burchaklari
ustida-gi gumbaz ostiga joylashgan ravok tokchalari rish-ti archasimon
usulda terilgan bo’lib, odatiy yo'ki juft-juft usulda kalangan
devor fonida ajra-lib turardi.
Tomonlari 9 metrdan bo’lgan janubiy ma%-barada kalinlashgan
g’arbiy devoriga epishtirib qurilgan hamda u bilan sndosh
ayvon tomiga olib chikuvchi zinapoya mavjud.
-XV asrlar chegarasida ayvon peshtoqi kup rangli sirkor koshin bilan
bezatilgan (hrzir bu
bezak yuk). Bu - mayolika hrshiya hamda jimjimador arab yozuvi va
islimiy naqsh, sharafani
tuldiruvchi, "kuk fondagi zamonaviilashtirilgan islimiy mavzudagi"
olti qirrali mayolika tahta-
chalar bilan bezatilgan «P»~simon ramkalardan iborat
edi.
X
asrda maqbaralarning sharqiy tarzlariga kushimcha ravishda
tomonlari bhb metrli bittadan
bir hadli maqbara kurildi. Keyinchalik chuzik hovli tomonlari
bo’ylab yangi imoratlar barpo
etilgani holda majmua mujassamoti g’arb-sharq yunalishida
uzunlashib bordi. Qadimgi binolar guruhida jamlangan roya
ularning barchasida turli variantlarda takrorlangandi, ya`ni
O’rtasida ra-von ayvon bo’lgan uch qismli imorat
tarz bo’ylab old tomoni bilan uzaytirib borilgan.
|
 |
XVI -XVII asrlarda shimol va janub tomonlardan
turli davr-larda va turli katta-kichiklikda kurib kelingan maqbaralar
guruhi shulardan iborat. Sharq. to-monda hovli saqlanib qolmagan
peshtoq bilan tu-gallangan.SHunday kilib, bu erda ajoyib yahlit
ansambl' vujudga keldi, turli davrlarda qurilgan, mujas-samotiga
kura bu turdagi (uch qismli) va bezagiga kura bir hil (g’ishtdan
iborat) binolar guruhi orasida maqbaralarning kadimgi guruhi monumen-talligi
va bezagi bilan ajralib turardi. Ayni mahalda ichki hovli uklarida
bir-biriga r^baru peshtoqlar kurish usuliga zur berilgani kuzati-ladi.
Tadkikotchilar XVI asrga oid hona^o-macba-ra deb hisoblaydigan Kokildor
ota binosi ar-hitekturasiga kura juda kizikarli va tarhiga kura
raroyibdir. Fikrimizcha, bu erga dafn etilgan avliyo ismi uning
hayotida muayyan vokea sodir bulmagunicha kesmaslikka kasam ichgan
ayrim din-dorlarning kokilini kesish marosimi bilan bor-likligidan
dalo lat beradi.
Bu - g’isht devorli, butun tarzi bilan oldinga karatib qurilgan,
peshtoq-gumbazli kup hadli in-shoot. Bu erda ham, Sulton Saodat
majmui bino-laridagi kabi, old tomoni uzun uch qismli roya takrorlangan.
Uning tarhi mujassamoti bo’yicha mutanosib: markaziy ukda
asosiy kirish joyini uz ichiga oluvchi ayvon hamda gumbazli katta
zal joylashgan; ularning en tomonlarida, kuzguda aks etgandek, ikkitadan
bir hilda hona bo’lib, ular O’rtasidan rahrav (yo’lak)
o’tadi. SHunday kilib, peshtoqli ayvondan turri markaziy zalga,
yon to-monlardagi kirish yo’lidan esa u bilan tutash yon honalarga
va rahravlarga utiladi. Bino ichida kupburchaklardan iborat murakkab
tur ustiga urna-tilgan, ganchdan kuyilgan bezak kubbalar, kalkon-simon
baral va mukarnaslar dikkatga sazovor. -->>
|
|